•چکيده تلفن¬همراه در ابتدا به عنوان وسيله¬اي صرفا تجاري و نظامي در اختيار اقشار خاصي از جوامع قرار داشت و به طور کلي مصارف محدودي داشت. اما زماني که تکنولو?ي اين وسيله را به جامعه عرضه نمود و آن را در اختيار عام قرار داد، ناگهان انقلاب عظيمي در عرصه ارتباطات به وقوع پيوست. رشد روزافزون استفاده از تلفن¬همراه و نزديکي آن به زندگي مردم، مشاغل و گروههاي مختلف را بر آن داشت تا از اين تکنولو?ي در راستاي نيل به اهداف اقتصادي خود استفاده کنند. يکي از اين گروهها، بانک¬ها بودند که در ابتدا بخش کوچکي از خدمات خود را از طريق تلفن همراه ارائه کردند . اين خدمات با سرعت قابل قبولي رو به فزورني نهاد و باعث شد که امروز بسياري از بانک¬هاي جهان در فکر ارائه هرچند کوچک خدمات خود از طريق تلفن همراه باشند. در اين مقاله سعي شده است در چند بخش به معرفي و بررسي زواياي مختلف اين تکنولو?ي پرداخته شود.
•تعريف استفاده ار فناوري تلفن¬همراه در عرصه بانکداري عمري در حدود 8 سال دارد ، يعني تقريبا از سال 2000 تا به امروز. در اين 8 سال تعاريف مختلفي براي اين بخش از خدمات ارائه شده است ، که در ميان آنها دو تعريف از باقي تعاريف ساده¬تر و قابل قبول¬تر جلوه مي¬کنند. يکي از اين تعاريف که تقريبا آکادميک هم هست به شکل بسيار ساده¬اي تنها به ترسيم تصوير ساده¬اي از فناوري مي¬پردازد: -بانکداري و ارائه خدمات مالي به کمک ابزار موبايل. اما تعريف ديگري که از تعريف بالا هم قابل لمس¬تر است و براي عموم جذاب و قابل قبول¬تر است بيان مي¬دارد: -بانکداري از طريق تلفن¬همراه يعني، شما مي¬توانيد در 7 روز هفته به صورت 24 ساعته بانک را در هرکجا که مي¬خواهيد در جيب خود حمل کنيد. با توجه به تعريف دوم مي¬توان زواياي مختلف اين خدمات و تاثير قابل قبول آن را پس از پذيرفته شدن تکنولو?ي از طرف جوامع مختلف ، بررسي کرد، که در ادامه به آنها خواهيم پرداخت.
•چه نيازي است به فناوري جديد؟
سوالي که در ابتداي رشد و معرفي هر فناوري جديد به وجود مي¬آيد و در بعضي موارد تبديل به مانعي بر سر راه توسعه¬ي فناوري مي¬شود اين است که آيا واقعا نياز داريم تا از مسير گذشته به مسير جديد تغيير جهت دهيم، به عبارت ديگر آيا جامعه واقعا نيازمند پرداخت اين هزينه مي¬باشد يا نه ؟ در زمينه فناوري تلفن¬همراه هم مانند هر فناوري ديگري اين مساله مطرح است. براي پاسخ به اين سوال و توجيه نياز به فناوري جديد به ذکر 5 دليل مي¬پردازيم : 1-رشد روز افزون جمعيت ، شلوغي شهرها ، صف¬هاي طولاني بانک¬ها، خستگي و عصبانيت را مي¬توان به عنوان دلايلي اجتماعي جهت حرکت به سوي فناوري جديد در نظر گرفت. 2-هزينه بالاي بانکداري سنتي را مي¬توان به عنوان دليل ديگري در نظر گرفت. طبق تحقيقات به عمل آمده در کشور آمريکا، کساني که از حداقل خدمات بانکداري به روش سنتي استفاده مي¬کنند به طور متوسط در سال بايستي 103 دلار جهت اين خدمات پرداخت کنند ، اين در حالي است که در همين کشور افرادي که از حداکثر خدمات بانکي بهره مي¬برند به طور متوسط در سال بايد 70 دلار بپردازند. در صورتي که بخواهيم ديگر کشورهاي جهان را هم در نظر بگيريم درمي¬يابيم که هزينه بانکداري از طريق تلفن¬همراه تقريبا برابر يک سوم هزينه بانکداري به روش سنتي است. با توجه به اين مساله در مي¬يابيم بانکداري با تلفن همراه از طرف اقشار متوسط رو به پايين جوامع راه¬حل بسيار قابل قبولي است. 3-عدم دسترسي به بانک در تمام شرايط ، يکي ديگر از دلايل نياز به يک فناوري همه جا¬گير است. به طور مثال تصور کنيد وارد شهري دورافتاده شده¬ايد که نه دستگاه Atm دارد و نه هيچ¬کدام از بانک¬هايي که شما در آنها حساب داريد در اين شهر شعبه دارند، در اين شرايط که اصلا غيرممکن نيست اگر فناوري جديد از طرف جامعه پذيرفته شده باشد شما کافي است با يک Sms هزينه خريد¬هاي خود را به فروشندگان پرداخت کنيد. البته همانطور که توجه کرديد اين راه¬حل مشروط به آن است که اين فناوري از طرف تمام جامعه پذيرفته شده باشد در غير اين صورت اين مشکل هنوز هم به قوت خود باقي خواهد بود. اما آنگونه که انتظار مي¬رود در آينده¬اي نه چندان دور ، يعني تا سال 2010 اين فناوري جهانگير خواهد شد. 4-افزايش تبادلات بانکي و نياز به مراجعه زياد در طول ماه به شعبات بانک يکي ديگر از دلايل نياز به فناوري جديد است. يکي از نتايج پيشرفت جوامع صنعتي، افزايش سرمايه¬ها و جابجايي سرمايه مي¬باشد، که براي کنترل اين سرمايه¬ها، تنها بانک¬ها هستند که مي¬توانند به ماه کمک کنند.از آنجايي که بانک¬ها هم در نهايت از محيط¬هاي محدود بهره خواهند برد، نمي¬توانند با روش¬هاي قديمي پاسخگوي اين نياز باشند، براي همين بايستي به سمت فناوري حرکت کنند تا بتوانند به صورت مجازي محيطي نامحدود را به وجود آورند و پاسخگوي اين نياز روزافزون باشند. 5-روش¬هاي موجود در امر بانکداري ، توانايي پرداخت مقادير بسيار کوچک را در تبادلات مالي ندارند و همين موضوع باعث شده تا در بسياري از تبادلات ، مشتري مقداري هرچند کم متضرر شود. براي جلوگيري از اين ضررهاي کوچک، که در مرور زمان به ضررهاي بزرگ تبديل مي¬شوند ، جوامع نيازمند فناوري هستند تا بتوانند جلوي ضرر را بگيرند. • چرا تلفن همراه ؟ سوالي که پس از اثبات نياز به فناوري جديد پيش مي¬آيد ، اين است که اکنون که نيازمنديم هستيم کدام فناوري بهترين راه¬حل براي ما خواهد بود ؟ پاسخي که در اين مقاله مي¬دهيم تلفن همراه است. اما سوال ديگري که پيش مي¬آيد ، اين است که اينترنت خدمات بسيار گسترده¬¬تري را مي¬تواند اراثه دهد و توانايي¬هاي بالاتري دارد، چرا اينترنت نه ؟ براي پاسخ به اين سوال بايد به اين نکته توجه کنيم که ما به دنبال يک راه¬حل ساده و بدون پيچيدگي هستيم. بايد بپذيريم که استفاده از اينترنت به مراتب پيچيده¬تر از استفاده از تلفن همراه است. و همين مساله باعث برتري تلفن همراه در اين زمينه مي¬شود. نکته ديگر که قابل توجه است عدم دسترسي دائمي به اينترنت است ، تعداد تلفن¬همراه¬هايي هم که مي¬توانند به اينترنت متصل شوند در حال حاضر بسيار کم است و قيمت آنها هم بسيار بالاتر است ، در حالي که براي امر بانکداري با تلفن همراه فقط SMS لازم است که آن هم برروي تمام تلفن¬هاي همراه قابل استفاده است. از طرف ديگر اکثر مردم جوامع با تلفن همراه زندگي مي¬کنند و اين در حالي است که اکثر مردم جوامع با کامپيوتر و اينترنت هنوز بيگانه¬اند. طبق آمار موسسه GSM در سال 2006در حدود 800 ميليون تلفن¬همراه در جهان به فروش رفته است . همين موسسه پيش¬بيني مي¬کند تا سال 2010 تمام مردم جهان يا تلفن¬همراه دارند يا به راحتي به يک دستگاه تلفن¬همراه دسترسي دارند. به هرحال در اينجا نمي¬خواهيم کارايي اينترنت را که سالهاست اثبات شده زير سوال ببريم و تنها مي¬خواهيم بگوييم در زمينه بانکداري ، تلفن¬همراه مي¬تواند راه¬حل بهتري نسبت به اينترنت ارائه دهد و علتش هم اين است که تلفن¬همراه امروز به زندگي مردم بسيار نزديک¬تر از اينترنت است و در آينده هم اگر قرار باشد مردم دائما با اينترنت باشند باز هم از طريق همين تلفن¬هاي همراه خواهد بود. پس از مقايسه اين فناوري با اينترنت خوب است که آن را در کنار ديگر راه¬حل¬ها نگاه کنيم. يکي از موسسات مالي به نام WIZZIT که در حال حاضر تنها ارائه دهنده مدل گسترده بانکداري با تلفن¬همراه در جهان مي¬باشد نظر¬خواهي در بين کاربران خود و افرادي که با اين فناوري آشنا بودند در رابطه با چهار معيار قيمت ، امنيت ، سهولت و سرعت انجام داده است که نتايج قابل توجه زير را به¬دست آورده است: -70% معتقدند که اين خدمات ارزانتر است و 90% هم معتقدند که اين خدمات گران نيست. -69% معتقدند اين خدمات امن¬تر است. -68% معتقدند استفاده از اين خدمات راحت¬تر است. -68% معتقدند اين خدمان سريع¬تر است. با توجه به آنچه گفته شد به نظر مي¬رسد در حال حاضر بهترين راه¬حل براي بهبود امر بانکداري استفاده از فناوري تلفن¬همراه مي¬باشد.
•تکنولو?ي¬هاي موجود در اينجا به بيان اجمالي تکنولو?ي¬هاي موجود در زمينه بانکداري از طريق تلفن¬همراه پرداخته مي¬شود. چون هدف اصلي مقاله معرفي کليات و شرايط فعلي اين روش از بانکداري است.
-SMS(Short Message Service) طبق مطالعات به عمل آمده اين روش در حال حاضر بهترين روش و سريع¬ترين براي امر بانکداري است و نقطه اتکاي اصلي اين روش سازگاري آن با کليه¬ي شبکه¬ها و در دسترس بودن آن بر روي تمام تلفن¬هاي همراه است. تنها مساله که کارايي اين روش را زير سوال مي¬برد حساس بودن آن است، به اين ترتيب که اگر مثلا در سايز کلمات ارسالي يا ديکته آنها اشکالي وجود داشته باشد کل عمليات بانکي خراب مي¬شود. همانطور که خواهيم ديد اين مشکل در روش¬هاي ديگر حل مي¬شود. در شکل زير نماي کلي اين روش را مشاهده مي¬کنيم. همانطور که در شکل مشاهده مي¬شود در اين روش دو عامل از همه مهم¬تر هستند يکي سيستم مخابراتي SMS و ديگري پايگاه داده¬اي بانک مربوط و در صورتي که اين دو بخش به شکل مناسبي تقويت نشوند در اين حالت سيستم به طور کل کارايي خود را از دست خواهد داد و متعاقبا بانک در اين تجارت شکست خواهد خورد.
-USSD(Unstructured Supplementary Service Data) اين روش را در مقايسه¬ها بهتر از SMS ارزيابي کرده¬اند. درکل تنها تفاوت اين روش که باعث¬ کامل تر شدن آن هم مي¬شود اين است که اين روش ديگر مشکل حساسيت را ندارد و بر پايه¬¬ي منو است که اشتباه انساني را پوشش مي¬دهد. در زير نماي کلي اين روش را به همراه يک نمونه پرداخت از طريق اين روش مي¬بينيم. در اين روش هم همانند روش قبل بانک موظف است براي موفقيت سيستم پايگاه داده¬اي خود را کاملا تحت¬نظر و آماده به خدمت داشته باشد . از طرف ديگر سيستم مخابرات هم بايد کاملا آماده باشد و اشتباهات سيستم را رفع کند. چون در اين سيستم هر اشتباهي از نظر خدمات رخ دهد مقصر مخابرات است و موظف است خسارت را جبران کند.
-WAP(Wireless Application Protocol ) اين روش در مجموعه¬اي از پيچيده¬ترين روش¬ها دسته بندي مي¬شود و به علت عدم سازگاري با عموم تلفن¬هاي همراه و عدم پشتيباني بسياري از شبکه¬ها بانک¬ها در بسياري از کشور¬ها از آن استفاده نمي¬کنند. در زير نماي کلي اين روش¬ را مشاهده مي¬کنيم.
-WIG/SIM Toolkit اين روش جديدترين فناوري اين دسته از خدمات است اما به علت مسائل امنيتي و تغييراتي را که بايد شرکت¬هاي سازنده بر روي سيم¬کارت¬هاي خود بدهند هنوز بر سر کارايي و استفاده از آن به توافق نرسيده¬اند. نماي کلي اين روش را در زير مشاهده مي¬کنيم.
-JAVA آخرين فناوري اين دسته استفاده از زبان¬هاي برنامه نويسي است که درحال حاضر جاوا بيشترين اقبال را در دوستي با تلفن¬هاي همراه داشته است . اما اين روش هم مشکلاتي از قبيل به روزرساني و پيچيده بودن و عدم پشتيباني تمام تلفن¬هاي همراه را داراست. •مدل¬هاي موجود در حال حاضر براي اين نوع بانکداري 3 مدل تعريف مي¬شوند که در زير به توضيح آنها مي¬پردازيم:
1-Bank-Focused در اين مدل تقريبا بانک همه¬کاره است و خدمات بانک از طريق تلفن¬همراه به عنوان خدمات اضافي بانک در نظر گرفته مي¬شود. در اين شرايط خدمات در مرحله اطلاع¬رساني و پرداخت قبوض شهري باقي مي¬ماند. در کشور ما ، ايران اين مدل در حال حاضر فراگير است.
2-Bank-Led در اين مدل بانک موجوديت خود را روش¬هاي سنتي و تلفن¬همراه تقسيم مي¬کند ، بعضي خدمات را به طور کلي به تلفن¬همراه مي¬سپارد و شعباتي را جهت رسيدگي به کارهاي مشتريان فناوري جديدش تخصيص مي¬دهد. به عنوان مثال مي¬توانيم از بانک ملي آفريقاي جنوبي FNB نام ببريم.
3-Non-Bank-Led در اين روش موجوديت بانک به طور کلي مجازي مي¬شود و تمام خدمات ديگر از طريق تلفن¬همراه صورت مي¬پذيرد. در اين شرايط بانک شعباتي را تاسيس مي¬کند که فقط کار پشتيباني و آموزش مي¬کنند نه فعاليت مالي. از اين مدل تنها مي¬توان موسسه WIZZIT را نام ببريم.
•خدمات ارائه شده توسط اين فناوري خدمات فناوري تلفن همراه را مي¬توان به 4 دسته کلي تقسيم بندي کرد که در زير به آنها پرداخته¬ايم:
1-ارائه اطلاعات حساب: - چک کردن تاريخچه حساب و شرايط کنوني حساب - با خبر ساختن کاربر از فعاليت¬ها و يا به سر رسيدن موعدهاي خاص - اعلام وضعيت وام¬ها - اعلام وضعيت چک¬ها - و...
2- پرداخت و جابجايي پول: - تبادلات داخلي و خارجي - انجام پرداخت¬هاي کوچک در حد پول خرد - پرداخت قبوض شهري - انتقال پول از فردي به فرد ديگر -و...
3-سرمايه¬گذاري: -خدمات مشاوره¬اي -خبردهي به روز قيمت سهام -با خبر ساختن کاربر به هنگام تغيير قيمت¬ها -و...
4-پشتيباني: -با خبر ساختن از مکان ATM ها -تبديل اطلاعات از نوعي به نوع ديگر -پوشش بيمه¬اي در خصوص اشتباهات بانک -و...
•چالش¬هاي فناوري همانند هر فناوري ديگر اين فناوري هم چالش¬هاي فراواني دارد که باعث وقفه در حرکت رو به رشد آن مي¬شود و اميد است با همت سازمان¬هايي مثل بانک جهاني اين چالش¬ها به سرعت رفع شوند. در زير به معرفي برخي از آنها مي¬پردازيم. 1-قابل اعتماد بودن بانک يکي از مهمترين مسائلي است که هميشه کاربران را تحت تاثير قرار مي¬دهد. سوالي که به وجود مي¬آيد اين است که هزينه¬اي را براي راه¬اندازي اين سيستم پرداخت مي¬کنيم اما آيا واقعا شعار اين فناوري به وقوع خواهد پيوست؟ 2-قابليت گسترش سيستم نگراني است که باعث عدم اعتماد صاحبان بانک¬ها به صاحبان صنايع مي¬شود ، به اين ترتيب که بانک¬ها مي¬خواهند هر تعداد مشتري را که خواستند وارد سيستم کنند ، اما آيا سيستم راه¬اندازي شده ظرفيت هر تعدادي را دارد يا قابل گسترش است ؟ 3-به روز رساني بدون اطلاع قبلي به کاربران يا تغيير ناگهاني سيستم مي¬تواند باعث عقب افتادن کار کاربران شود و آنها را نسبت به سيستم بدبين نمايد. پس راه¬اندازان اين سيستم بايد روابط عمومي قوي را پشتيبان خود قرار دهند. 4-در حال حاضر هيج استانداردي در اين زمينه وجود ندارد. 5-آيا سازمان¬هاي گسترش¬دهنده صنايع مي¬توانند امنيت آن را تضمين کنند؟ 6-پشتيباني از زبان¬هاي مختلف و انواع پولي رايج يا به عبارت ديگر توانايي شخصي سازي سيستم هم از جمله مسائلي است که بايد مدنظر صاحبان صنايع باشد. 7-در نهايت مهم¬ترين عاملي که مانع اين فناوري است مخالفت فرهنگ¬هاي مختلف با اين فناوري است ،چون عموم مردم تصور مي¬¬کنند اين فناوري آنها را از فعاليت¬هاي عادي انساني دور مي¬کن. البته اين نگراني در برابر ديگر فناوري¬ها هم وجود دارد.
•تجارب ايران و جهان پس از معرفي اين فناوري نوين در عرصه بانکداري به بررسي کوتاه چند تجربه در سطح جهان مي¬پردازيم و تجربه ايران و مشکلات آن را هم مورد بررسي قرار مي¬دهيم. CITI BANK آمريکا با همکاري VODAFONE توانست در سال 2006 عنوان بزرگترين ابتکار بانکي را به خود اختصاص دهد. به اين ترتيب که اين بانک سيستمي راه¬اندازي کرد که مهاجران خارجي بدون نياز به پرداخت هزينه افتتاح حساب مي¬توانستد از طريق تلفن¬همراه مبلغ درآمد خود را به کشورهاي خودشان ارسال کنند. با استفاده از اين روش اين بانک توانست حوالجات بانکي خود را 268 ميليون دلار افزايش دهد. برخي از بانک¬هاي آمريکا در سال 2006 سيستم WAP راه اندازي کردند و به کاربر اجازه مي¬دادند بدون ورود به بانک درخواست پول نقد کند و پول را در جلوي درب بانک تحويل بگيرد. بانک ملي آفريقاي جنوبي در ابتداي راه¬اندازي سيستم خود پيش¬بيني کرده بود ظرف 18 ماه 100 هزار نفر از اين سيستم استفاده کنند ، اين بانک نه تنها به اين رکورد رسيد ، بلکه آن را شکست و به 160 هزار کاربر دست¬يافت. اين بانک پيش¬بيني مي¬کند تا سال 2010 ، 16 ميليون کاربر داشته باشد. در کشورمان ايران از 3 سال پيش تا به امروز اين سيستم با استفاده از فناوري SMS راه افتاده است . اما همانطور که اشاره شد به عنوان خدمات اضافي بانک در نظر گرفته مي¬شود. در ايران اين خدمات به دو روش يک طرفه و دو طرفه انجام مي¬پذيرد. در روش يک طرفه فقط بانک به شما اطلاع مي¬رساند و شما با بانک در ارتباط نيستيد و نمي¬توانيد تبادل مالي انجام دهيد. اما در روش دو طرفه هم بانک به شما اطلاع رساني مي¬کند و هم به شما اجازه پرداخت قبوض شهري و درخواست اطلاعات دسته¬بندي شده را مي¬دهد. در کنار اين خدمات مشکلاتي به چشم مي¬خورد که همين خدمات کم را هم تحت شعاع قرار مي¬دهد . از جمله: 1-عدم آموزش درست کاربران 2-عدم حضور نيروي متخصص در بانک¬ها براي پاسخگويي به مشکلات 3-برخورد نامناسب کارمندان بانک در مقابل سوالات بيشمار کاربران 4-عدم پوشش مناسب مخابرات و تاخير در ارسال پيام¬ها با توجه به تجارب بيان شده ، جوان بودن اين فناوري در جهان و کشورمان ايران به خوبي خود را نمايان مي¬سازد. براي رسيدن به آرمانشهري که اين فناوري ترسيم مي¬کند سازمانهاي جهاني و به خصوص کشور ما با رشد جمعيت و شلوغي بيش¬ از حد بانک¬هايش بايد تحقيقات گسترده¬اي را در زمينه راه¬اندازي اين فناوري شروع کنند.
•پيش¬بيني در نهايت پس از تمام آنچه که گفته شد به بيان آينده اين فناوري از نگاه موسسه مالي CELENT آمريکا مي¬پردازيم. اين موسسه بيان مي¬دارد که تا سال 2010 تقريبا 35 درصد از تبادلات بانکي از طريق فناوري تلفن¬همراه انجام خواهد شد، و اين در حالي است که در حال حاضر اين خدمات کمتر از 1 درصد است.
