رابطه ی بین استرس، اضطراب و نگرانی با ازدیاد فشار خون از دیرباز شناخته شده است. دیده شده است که در مقابله با بلا یای طبیعی و در مقابله با شرایط سخت زندگی فشار خون افزایش یافته است. ماشینی شدن زندگی و سست شدن کانون های خانوادگی سنتی و فشارهای اقتصادی شخص را آ‌سیب´ پذیر کرده و فشارخون او را بالا می برد.
مهم ترین عوامل بالا برنده ی فشار خون علا وه بر نمک، نورو– آ‌ندوکرین ها هستند که به تاثیرات ناشی از شرایط نامناسب محیط اجتماعی در انسان جواب مثبت می دهند، تحریکات روانی حاصل از بالا رفتن جواب دفاعی بدن، اشتها را برای دریافت نمک بیشتر می کنند. به همین جهت میزان استرس در افراد یک اجتماع با میزان مصرف نمک در آن اجتماع ارتباط مستقیم دارد.
دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که در بالا رفتن فشار خون، نمک به طور مستقیم موثر نیست، بلکه تحریکات روانی اجتماعی است که موجب تمایل بیشتر به خوردن نمک می شود.
چنانچه استرس کوتاه مدت باشد، متابولیسم هورمون ها کمتر تحت تاثیر قرار خواهند گرفت و آ‌ثار آن قابل برگشت است ولی اگر طولا نی باشد، آ‌ثار مخرب آن غیرقابل ترمیم است. اثرات استرس می تواند احساسی، روانی یا فیزیولو?یکی (بالا رفتن فشار خون، اختلا لا ت گوارشی، عوارض پوستی و سردرد) باشد که در تمام این حالا ت احتیاجات تغذیه ای بدن تحت تاثیر قرار می گیرد.
اثر استرس روی بدن: استرس روی فعالیت سیستم مرکزی اثر می گذارد و ترشح هورمون ها را بالا می برد. غدد فوق کلیوی ترشح اپی نفرین و نوراپینفرین را تا ده برابر یا بیشتر افزایش می دهند. عمل این دو هورمون افزایش جریان خون به کبد است و نتیجه ی آن تخریب سریع گلیکو?ن، پروتئین ها و چربی ها است.
استرس، ترشح هورمون بثٴا را از غده هیپوفیز افزایش می دهد که این هورمون غده ی فوق کلیه را تحریک کرده و باعث ترشح هورمون های استروئیدی می شود. یکی از این هورمون ها کورتیزول است که سنتز پروتئین های مختلف و همچنین سنتز آ‌نزیم های موثر در متابولیسم چربی ها را تسریع می کند، پس از یک دوره ی کوتاه مدت استرس، سنتز چربی ها تسریع می شود و گاهی شخص بیشتر غذا می خورد و چاق می شود.
پس از یک دوره ی طولا نی مدت استرس، در بدن شخص مقدار بیشتری چربی و مقدار کمتری پروتئین موجود است. استرس باعث افزایش هورمون رشد نیز می شود که مسئول سنتز پروتئین های جدید است.
اثر استرس روی متابولیسم قندها: در طول استرس، مقاومت بدن در مقابل عمل انسولین به وجود می آ‌ید و در نتیجه مقاومت به گلوکز افزایش می یابد و بدن به تصور اینکه مقدار گلوکز خون کم شده است، تبدیل گلیکو?ن کبدی به گلوکز را افزایش می دهد و قندخون علی رغم وجود انسولین در خون بالا می رود. بالا رفتن قند خون و پیدایش قند ادرار از علا مات اولیه ی استرس هستند.
اثر استرس روی متابولیسم چربی ها: در نزد افراد مبتلا به استرس، مقدار اسیدهای چرب آ‌زاد خون بالا می رود که علت آن تشدید تجزیه ی چربی ها می باشد. مقدار این اسیدهای چرب بیشتر از آن است که بدن بتواند برای سوخت، همه ی آ‌نها را مصرف کند، به همین جهت این اسیدهای چرب وارد کبد شده و تبدیل به تری گلیسریدها می شوند و چون مقدار آ‌نها زیاد است، در کبد باقی مانده و ایجاد کبد چرب می کنند که کبد چرب پیش ساز سیروز کبدی و سرطان کبد است.
اثر استرس روی متابولیسم پروتئین ها: در شخص مبتلا به استرس تخریب پروتئین ها نیز سریع است و باعث تعادل منفی ازت می شود که روی اشتها اثر می گذارد و گاهی شخص نمی تواند به طور طبیعی غذا بخورد. با کم شدن ازت بدن و کمی اشتها، شخص وزن خود را از دست می دهد و وزن از دست رفته با دریافت کالری اضافی جبران نخواهد شد.
اثر استرس روی متابولیسم ویتامین ها و مواد معدنی: استرس میزان احتیاج به ویتامین های ٴ ،ا ،ا و مواد معدنی مانند کلسیم، فسفر و روی را نیز بالا می برد.
اثر استرس روی قلب و عروق: علا وه بر ازدیاد فشارخون، اختلا ل در ریتم قلب نیز از علا ئم استرس است. در استرس های پیشرفته، به علت اختلا لا ت هورمونی (افزایش ترشح کاته کولا مین از غده ی فوق کلیه) از طرفی حجم آ‌ب بدن زیاد شده و باعث ادم ریه و نارسایی قلب می شود و از طرف دیگر احتیاج به اکسی?ن افزایش پیدا کرده و در بافت عروق، کمبود اکسی?ن به وجود می آ‌ید و این بافت نمی تواند چربی را که روی آن رسوب کرده کاتابولیزه کند. در چنین شرایطی برای کسب انر?ی لا زم از گلیکولیز بی هوازی استفاده می کند که نتیجه ی آن تولید اسید لا کتیک است. این جسم چسبندگی پلا کت ها را افزایش داده و زمینه را برای به وجود آ‌مدن ترومبوز آ‌ماده می کند. استرس همچنین باعث آن?ین صدری یا انفارکتوس نیز می شود.
لازم به یادآ‌وری است که کسانی که ورزش می کنند، چنانچه دچار استرس فیزیکی یا روانی شوند، خیلی کمتر از کسانی که فعالیت جسمی ندارند، در معرض خطر امراض قلبی قرار می گیرند.
به طور کلی فقط خود شخص است که می تواند با استرس مقابله کند، به این معنی که باید با ناملا یمات مبارزه کند و اوقات فراغت را به کسب دستاوردهای مثبت اختصاص دهد.
تجربه نشان داده است که کسانی که اعتقادات مذهبی قوی دارند، کمتر در معرض حمله ناملایمات قرار می گیرند.
دکتر نسرین عاقلی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی گیلان www.farsibooks.ir
