روز 12 ام اردیبهشت در ایران روز معلم است (روز پنجم اکتبر روز جهانی معلم است.) تاریخ دقیق تعیین روز بزرگداشت برای معلم چندان روشن نیست.
حدود سال 1944 معلمی امریکایی به نام متی رایت بودریج از مقامات سیاسی خواست تا روزی را به بزرگداشت معلم اختصاص دهند. از سال 1953 در بعضی از ایالت های امریکا مراسم روز معلم در نخستین سه شنبه ماه مارس برگزار شد.
کنگره امریکا روز هفتم مارس 1980 را تنها برای همان سال به نام روز معلم اعلام کرد. سال 1985 یک سازمان ملی نخستین سه شنبه اول ماه می را روز معلم اعلام کرد.
در ایالت ماساچوست روز هفتم سپتامبر روز معلم نامیده می شود. در آلبانی روز معلم 7 مارس درست یک روز پیش از روز مادر جشن گرفته می شود و یک تعطیل غیر رسمی است.
در چین مراسم روز معلم از سال 1985 در تاریخ دهم سپتامبر برگزار می شود و تعطیل رسمی است. در چین کلا سه روز تعطیل است: روز معلم، روز پرستار و روز گزارشگر.
در هند روز پنجم سپتامبر به عنوان روز معلم گرامی داشته می شود. این روز مصادف است با سالروز تولد دکتر سارولی راکریشنا. او معلمی بود که به ریاست جمهوری رسید و پس از ریاست جمهوری هوادارانش این روز را روز معلم نام نهادند.
دانش آموزان هندی در روز معلم وظایف معلم را برعهده می گیرند تا به اهمیت و سختی کار معلم ها پی ببرند. از سال 1943 به این سو روز معلم در آمریکای لاتین در یازدهم سپتامبر و به یادبود دومینو فاستینو سارمینتو، سیاستمدار و معلم آر?انتینی برگزار می شود.
در برزیل پانزدهم اکتبر را روز معلم می دانند. به سال 1939 وزیر آموزش و پرورش تایوان روز 27 آگوست مصادف با تولد کنفوسیوس را روز معلم و تعطیل ملی اعلام کرد.
به سال 1952 روز تولد کنفوسیوس در بیست و هشتم سپتامبر اعلام شد و روز معلم و روز کارگر نیز هم اکنون در همین روز برگزار می شود. به این مناسبت مراسم باشکوهی در تمام معابد تایوان برقرار است.
در ویتنام روز معلم در بیستم دسامبر هر سال است. در این روز مدرسه ها را تعطیل می کنند و دانش آموزان به دیدار آموزگاران می روند. در فرانسه روزی به نام روز معلم وجود ندارد.
در ایران روز دوازدهم اردیبهشت ماه مصادف با شهادت آیت الله شهید استاد مرتضی مطهری به سال 1358 برگزار می شود. پیش تر در اردیبهشت سال 1340 دکتر ابوالحسن خانعلی در جریان اعتصاب و تجمع معلمان در برابر مجلس شورا به شهادت رسید.
خان علی هنگام مرگ بیست و نه سال داشت. وی فارغ التحصیل دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران بود. پنج سال بود که در دبیرستان های تهران فقه و عربی تدریس می کرد و در دوره دکترای معقول و منقول، سرگرم به تحصیل بود.
معلمان در آن زمان می گفتند حقوق یک دبیر سابقه دار لیسانسه کم تر از حقوق یک مستخدم جزء در سازمان برنامه یا شرکت ملی نفت یا راننده تاکسی است.
یک لیسانسه در وزارت فرهنگ ماهی چهارصد تومان می گرفت، ولی لیسانسه دیگر با همان تحصیلات و پایه معلومات در یک سازمان دولتی دیگر 2500 تومان در یافت می کرد.
قرار بود هیاتی از معلمان با رئیس مجلس ملاقات کنند. معلمان فریاد می زدند و شعار می دادند. ماموران پلیس تیر هوایی شلیک کردند و و با باتوم معلمان را زدند. صدای تیر اندازی و شعارهای معلمان در صحن علنی مجلس شنیده شد. مجلس در حال بررسی لایحه افزایش حقوق معلمان بود. یکی از نمایندگان گفت: در بیرون معلمان را می کشند و ما اینجا لایحه حقوق معلمان را بررسی می کنیم. جلسه متشنج شد.
پس از مدتی دو معلم با چاقو زخمی شدند و یک نفر از ناحیه سر مورد اصابت گلوله قرار گرفت. او دکتر ابوالحسن خانعلی (عبدالحسین خانعلی) بود. پیکر زخمی وی بر روی دست معلمان به بیمارستان منتقل شد.
همه شعار می دادند: کشتند یک معلم را. اقدامات پزشکی موثر نیفتاد و خانعلی به شهادت رسید.
موج اعتراض سراسر کشور را فراگرفت. مدارس تعطیل شد. تشییع جنازه با شکوهی برای وی برگزار کردند. معلمان اشک می ریختند و خواستار استعفای شریف امامی و محاکمه قاتل بودند.
خانعلی روز سیزدهم اردیبهشت در گورستان ابن بابویه در شهر ری به خاک سپرده شد. روز پانزدهم اردیبهشت ماه شریف امامی در مجلس استیضاح شد و استعفا داد. فردای آن روز علی امینی مامور تشکیل کابینه شد.
در هیجدهم اردیبهشت ماه، معلمان با صدور قطعنامه ای روز دوازدهم اردیبهشت ماه را به یادبود اعتصاب موفقیت آمیز معلمان و شهادت معلم دانشمند مرحوم دکتر خانعلی روز معلم اعلام کردند و مقرر شد که در این روز هر ساله همه مدارس و موسسات فرهنگی در سراسر کشور تعطیل شوند.
دکتر علی امینی حقوق معلمان را افزایش داد و دریافتی یک معلم برابر با دریافتی یک مهندس شد. روز بیست و سوم اردیبهشت نخستین روز آغاز به کار مدارس پس از اعتصاب ها بود.
معلم و شاگرد در آغوش هم اشک ریختند و شاگردان، معلمان خود را گل باران کردند. خانم معلم ها با لباس سیاه و آقایان با کروات سیاه سر کلاس ها حاضر شدند. در تمام مدارس کشور به احترام شهادت دکتر خانعلی یک دقیقه سکوت شد.
معلم ها دو ساعت بعد از ظهر اضافه تدریس کردند تا جبران تعطیلی ها بشود.
روز بیست و ششم اردیبهشت ماه محمد درخشش نماینده معلمان و رهبر اعتصاب، وزیر فرهنگ شد و چند روز بعد نام دبیرستان جامی محل تدریس دکتر خان علی به دبیرستان دکتر خانعلی تغییر کرد.
پس از انقلاب با شهادت استاد شهید مطهری در دوازدهم اردیبهشت، باز همین تاریخ به عنوان روز معلم شناخته شد.
فهرست منابع روزنامه اطلاعات، سال های 1339 تا 1341. روزنامه کیهان، سال های 1339 تا 1341. روزشمار تاریخ ایران، باقر عاقلی، تهران: گفتار، چاپ اول 1370.
