مرورى بر وي�?گى هاى برندگان نوبل ادبى



سال ۱۹۸۷ داستان پكو نوشته لرى هيمن جايزه ملى كتاب داستانى را برد. مدعيان فرياد برآوردند كه انتخاب جامعى نبود. البته تقصير هيمن بى چاره هم نبود چون درست همان سال رمان «معشوق» تونى موريسون كه مورد توجه عموم قرار گرفته بود، نامزد نهايى دريافت جايزه ملى كتاب بود. شدت ناراحتى موريسون را مى شد حدس زد، چون دوستان ديگر او نيز درهمان فهرست بودند. بعد از آن، جايزه ملى منتقدان نيز به فيليپ راث رسيد.

بيست و هشت نفر از نويسندگان اعتراض خود را در تايمز بوك ريويو نوشتند. آنها با وجود قدر و منزلت تونى موريسون شكايت كرده بودند كه چرا موريسون با پنج اثر هنوز شايسته دريافت جايزه كتاب ملى يا پوليتزر نيست. همچنين در زير نامه بلند بالاى خود امضا كرده بودند كه ما منتقدين و نويسندگان سياه پوست اعتراض خود را نسبت به اين اهمال اعلام مى داريم.

چند ماه بعد «معشوق» تونى موريسون جايزه پوليتزر و پنج سال بعد نويسنده جايزه نوبل ادبى را برد. اما جيمز انگليش(اسم فاميل اش English است) در كتاب «اقتصاد منزلت اجتماعى » مطالب زيادى براى گفتن دارد و با زيركى تمام تاريخچه و بنياد اجتماعى جوايز ادبى را تجزيه و تحليل مى كند. او معتقد است كه دفاع و پشتيبانى از موريسون به طور ضمنى خلاف عقيده نويسندگان معترض را به اثبات مى رساند. چرا كه آن قصور به اين دادخواهى كه جايزه سهواً به شخص ديگرى تعلق گرفته منجر نشد.

بنابراين آن انتقاد به اندازه خود جوايز ادبى منسوخ شد. وقتى اولين نوبل ادبى در سال ۱۹۰۱ به سولى پرودهوم رسيد، آن انتخاب به عنوان مفتضح ترين انتخاب در خاطره ها ماند، چون در آن زمان لئو تولستوى هنوز زنده بود. منتقدين ادبى از اين كه با اين انتخاب، تولستوى ناديده گرفته شد از آكادمى سوئد دلسرد شدند.

در هر حال تا زمانى كه اعطاى جوايز هنرى در كاراست، اعتراض مردم نيز بلند است كه اعطاى جوايز جنبه سياسى دارد؛ زيرا محبوبيت يك هنرمند يا به طور كلى هنر مقوله رقابت برانگيزى نيست. جميز انگليش معتقد است كه تحقير جوايز به سيستم جايزه دهندگان صدمه اى نمى رساند، بلكه برعكس، كل سيستم را زير سؤال مى برد.

وى در كتاب خود اشاره كرده كه، «ننگ و رسوايى اين تهديد منجر به مشروعيت جوايز فرهنگى مى شود.» او بر اين باور است كه وقتى مردم اعتراض خود را به ماهيت اين جوايز اعلام مى كنند، در واقع از عقيده اى حمايت مى كنند كه معتقد است هنر حقيقى با سياست، سلائق جمعى، اعتبار مالى و از ميان به در بردن ديگران برابر نيست.



زيرا تا آنجايى كه مى دانيم موفقيت خلق يك اثر هنرى روندى بسيار خاص و پيچيده است. اثر هنرى، كالايى نيست كه خود را براى مصرف در بازار عرضه كند. تا زمانى كه به جوايز نياز داريم، بايد نسبت به حماقت هايمان معترض باشيم. چون تنها اين برايمان مهم است كه بدانيم جايزه به چه كسى تعلق گرفت، به كسى كه لياقتش را داشت يا بر عكس كسى كه هيچ كس تصورش را نمى كرد. البته، هيچ كس به اين فكر نمى كند كه تولستوى نويسنده كم ارزشى است، چون نوبل ادبى نگرفت.

حتى مى توان گفت كه نگرفتن نوبل به بزرگى و عظمتش افزود. جايزه نوبل ادبى اولين و مهم ترين جايزه فرهنگى عصر مدرن است، چون بلافاصله بعد از جايزه گنكور فرانسه كه اولين بار در سال ۱۹۰۳ اعطا شد و نيز جايزه پوليتزر كه سابقه آن به ۱۹۱۷ برمى گردد، تأسيس گرديد. در حقيقت، آكادمى هنر تصاوير متحرك و علوم مربوط به آن اولين جوايز خود را در سال ۱۹۲۹ اعطا كرد. اولين جايزه امى سال ۱۹۴۹ و گرمى سال اعطا شد. و از سال ۱۹۷۰ جوايز فرهنگى هنرى تازه اى به رسميت شناخته شدند.

جوايزى كه به فيلم هاى سينمايى تعلق مى گيرد روز به روز رو به افزايش است. حتى مى توان به طعنه گفت كه امروزه تعداد جوايز ادبى كه به كتاب ها تعلق مى گيرند بيش تر از خود كتاب هايى است كه چاپ مى شوند. وقتى جلوه هاى برجسته اى در دنياى فرهنگ و هنر رخ مى دهد، يا استادى مى ميرد، معمولاً دوستان، خانواده او، بانيان خير و منتقدين، براى گراميداشت ياد و خاطره اش بزرگداشتى را برپا مى كنند و به ياد و نام او طرح جايزه اى را بنا مى گذارند.

انگليش در كتاب خود به اين نكته اشاره مى كند كه دوستان يا اقوام ارزش هزينه اى را كه يك هماهنگ كننده چنين مراسمى مى پردازد، درك نمى كنند. چون هزينه هماهنگ كننده آن به مراتب بسيار بيش از خود جايزه است. به طور مثال هزينه برگزارى جايزه بين المللى پيانو ون كليبرن سالانه چيزى در حدود سه ميليون دلار است در حالى كه برنده چنين جايزه اى بيست هزار دلار دريافت مى كند.

اين موضوع به اين معنا نيست كه هر چيزى كه مى درخشد طلا است. در واقع، در چنين معامله اى آن كه ثروتمند تر است ثروتمندتر خواهد شد. به طور مثال ، استيون اسپيلبرگ تا كنون نود جايزه را برده است. وى براى ساخت سومين فيلم سه گانه خود، بازگشت پادشاه و ارباب حلقه ها سى و نه جايزه را از آن خود كرد. در ميان شاعران جان اشبرى بيشتر از همه جايزه برده است. او تاكنون چهل و پنج جايزه را از آن خود كرده است. پله بعدى متعلق به جان آپدايك، با سى و نه جايزه است. بنابراين، افزايش تعداد جايزه ها نوعى رقابت قدرت و به رخ كشيدن اعتبار و منزلت اجتماعى است، به اين معنى كه قدرت به ارزشى اعطا مى شود كه مالك او شايستگى تملك ارزش واقعى آن را ندارد.



در زبان اقتصاد به اين معنى است كه سمبل و نشانه اعتبارِ اعطا شده از نظر مادى ارزش چندانى ندارد. آنچه آن را با ارزش مى كند اعتبارى است كه از آن پس به رسميت شناخته مى شود. اين شناخت خود به خود و مستقيماً از طريق حس ذاتى به وجود نمى آيد، مى بايست بر پايه اصولى بنا شود. به طورى كه يك اثر هنرى مى بايست به نوعى در چرخه اقتصادى ميان ناشران، كتابداران و موزه داران، توليد كنندگان، تبليغاتى ها، بشر دوستان، مسؤولين بنياد ها، منتقدان، استادان و خيلى هاى ديگر مبادله شود. مجموع كسانى كه سيستم اعطا جايزه را به عنوان واسطه هايى در اين ميان تشكيل مى دهند، اعم از منتقدين، داوران و مسؤولين؛ خود وزنه ارزشمندى هستند كه به كل سيستم بها مى دهند. البته ما دوست داريم فكر كنيم كه شناخت يك اثر هنرى متعالى از روى بصيرت انجام مى گيرد. نمى خواهيم اين طور فكر كنيم كه ارزش فرهنگى كه واسطه ها به آن نياز دارند، آنهايى كه خودهنرمند نيستند، در اين ميان نمود و جلوه پيدا مى كند، بلكه ترجيح مى دهيم ادبيات حقيقى، موسيقى عالى يا فيلم برجسته خود موجوديت شان را ابراز كنند.

اين ادعا دليل ديگرى است كه نياز به جايزه را بدون در نظر گرفتن يك سيستم و مجموعه پيچيده، موجه مى كند. به عقيده نويسنده، طرفداران تونى موريسون از اين كه وى به موقع مفتخر به دريافت جايزه كتاب ملى نشد، ناراحت نيستند؛ آنها به اين مى انديشند كه آن جايزه به موقع خود مى توانست كتاب و نويسنده اش را اعتبار جهانى بخشد. به عبارت ساده تر، آنچه بيش از خود اثر مورد اهميت قرار مى گيرد، بازار ادبى اى است كه به وجود مى آيد و همه از آن بهره مند مى شوند. نويسنده كتاب اقتصاد منزلت اجتماعى بر اين باور است كه اهميت جايزه و نشان هاى افتخارمى تواند توليد يا عدم توليد كالاهاى فرهنگى و يا كل سيستم را مورد انتقاد قرار دهد و رو به زوال برد.

او مى گويد، «گويى با اين كار توانايى ها و تمايلات مان را براى بى اساس جلوه دادن چنين وضعيتى اعلام كنيم و به طور كلى آن را يك رسوايى بزرگ بدانيم. رسوا به اين دليل كه هنر با بردن يا باختن، چيزى بدست نمى آورد.» يكى ديگر از نكاتى كه سيستم اعطاى جايزه را دچار مشكل مى كند، امتناع از دريافت آن است. �?ان پل سارتر كسى است كه از دريافت جايزه امتناع كرد، اما در عوض قيمت بازار كتاب هايش را افزايش داد. مارلون براندو و وودى آلن هم با امتناع از دريافت جايزه اسكار و بى حرمتى به آن، به اعتبار و شهرت هنرى شان افزودند. البته امروزه رفتار هاى دور از نزاكتى اين چنين، نوعى بى احترامى و نادرست شمرده مى شود. زيرا روند ساخت فيلم هاى هاليوود تجارت بزرگى به حساب مى آيد، اين مسأله ديگر شوخى بردار نيست. ديگر كسى نمى تواند انتظار داشته باشد كه با امتناع از قبول جايزه يا عدم شركت در مراسم، بار ديگر بتواند براى شركت هاى بزرگ هاليوودى كار كند.

بى دليل نيست كه هنرمندانى كه به سيستم هاى اقتصادى اين چنين اعتراض داشتند از آن مراكز بيرون آمدند، هنرمندانى چون جيمز جويس، ساموئل بكت، ريچارد رايت و ميلان كوندرا. آنها به كشور هاى اروپايى پناه آوردند تا از بازار تبليغاتى دور باشند. چه بسا اين حركت، آنها را به نويسندگانى جهانى تبديل كرد.

اقبال ديگر ترجمه آثارشان به زبان هاى ديگر بود. به طور مثال تأثير ترجمه آثار ويليام فاكنر به زبان فرانسوى يا گابريل گارسيا ماركز يا ماريو بارگاس يوسا به زبان هاى مختلف، آنها را به نويسندگانى بين المللى و جهانى بدل كرد. هدف تونى موريسون يا فاكنر از بيان ادبيات بومى يا آمريكاى جنوبى توجه كامل به منطقه خاص خود نبوده است، چه بسا كه زبان آن دو براى درك ادبيات جهانى به مراتب شيوا تر از ادبيات خاص و نخبه است. از اين رو هدف غايى ادبيات كه همانا نزديك كردن انسان ها به يكديگر، شناخت و زيبايى شناسى آن است، به اين طريق ميدان مى گيرد و مردم سراسر جهان را تحت تأثير خود قرار مى دهد.

نویسنده: رؤيا بشنام
منبع: نيويوركر - http://farsibooks.ir/